TEMEL KAVRAMLAR 1: Konsensus

BİR KARAR ALMA YÖNTEMİ OLARAK KONSENSUS

Konsensüs grup toplantılarını ve toplantıların ardından gelen karar alma süreçlerinde kolaylaştırıcı bir yöntemdir. Grubun tamamının karar alma sürecine aktif katılımını olanaklı kılmak için çeşitli yöntemler içerir.
Konsensüse varmak, ortak ve özgür irade temelinde, bütün muhatapların kabul edebileceği kararlar alabilmektir. Azınlıklar ezilmemeli veya yok sayılmamalıdır. Konsensüs, bir sorunun diğerleri tarafından anlaşılmama hissine kapılmadan ya da başka rahatsızlıklar duyulmadan herkesin kabul edebileceği, tahakkümsüz ve şiddetten arınmış çözümü hedefleyen bir yöntemdir.
En iyi olasılıkla bu sürecin sonunda hemfikir olunur. Ama bu her zaman mümkün değildir. Aynı zamanda farklı görüşler varlıklarını sürdürüyorsa, değerli sosyal öğrenim süreçleri başlatılır. Konsensüse giden yolda tüm muhataplar diğerlerinin bireyselliklerini, anlayışlarındaki farklılıkları ve olası çözüm önerilerini kabul etmeli ve ciddiye almalıdır. Bu karşılıklı saygının, hoşgörünün ve güvenin geliştirilmesi anlamına gelir.
Konsensüs prosedüründe tüm endişeler, itirazlar, rasyonel veya duygusal argümanlar ciddiye alınır. Yani içerikle ilgili sorunların duygusal endişelere göre öncelik taşıdıkları gibi bir itiraz hiyerarşisi yoktur.
Böylece konsensüs, karşılıklı dinlemek, kabul etmek ve belki de anlamak yoluyla farklılıkların olumlu biçimde değiştirilmesi imkanını içinde barındırır. Karar alma sürecinde işbirliği ve herkesi dikkate alma iradesiyle konsensüs, çoğunluk sisteminden belirgin olarak farklıdır.
Konsensüs yöntemini uygulamanın temel bir ön koşulu grubun benzer siyasi anlayış ya da aynı hedef gibi ortak bir zemine sahip olmasıdır. Konsensüs; eşit erk düzleminde bulunanlar arasında mümkündür.
Demokratik yöntemlerin çoğunluk sisteminde, azınlık olanlar hesap dışı kalır. Bu çoğunluklara azınlıklardan daha fazla erk tanınmasıyla yapısal şiddetin bir tezahürüdür. Çoğunluk sisteminde bireysel kanıların oluşması imkansızlaşır ve herkes için en uygun olan çözümler üzerine düşünülmez.
Konsensüs prosedürü mucizeler yaratmaz. Ama tahakkümsüz ve şiddetten arınmış bir toplum için vazgeçilmezdir.


KONSENSUSU KOLAYLAŞTIRACAK BAZI KURALLAR

AKTİF DİNLEME:
Bir başkasının söylediklerini doğru biçimde anlamak için ne yanıt verebileceğimi düşünmeden söyleneni algılamaya çalışmak. Doğru algıladığından emin olmak. Hemen söz almayan ya da tepki vermeyen insanların da katılımını sağlamak için zaman tanımak.
DİĞER KİŞİLERİN KABULÜ:
Diğer kişiyi kabul etmek, onunla ortaklıklar aramak ve rekabetten kaçınmak. Ötekilere güvenmek ve onlara sorumluluklar tanımak.
ÖZSORUMLULUK:
Ortak kararlardan sorumluluk duymak. Kendini ortaya koyup, duyguları da belirtmek. “Ben” olarak konuşmak, “insanlar”, “biz“ ya da “başkaları” adına değil.
ZAMAN BÖLÜ KİŞİ KURALI:
Ayrılan zamanı varolan kişi sayısına bölerek kendi konuşma zamanını ayarlamak ve tekrarlardan sakınmak.

KONSENSÜS PROSEDÜRÜN BASAMAKLARI

SORUNA AÇIKLIK GETİRİLMESİ:

Tüm muhatapların aynı bilgi düzeyine ulaşmaları için sorun ve onunla ilişkili tüm olgular sunulur.
KARAR KONULARININ FORMÜLE EDİLMESİ:

Ne üzerine karar verileceğinin çok net ve ayrıntılı biçimde belirlenmesi önemlidir.
TUR:

Her birey, ifade edilen soruna dair görüşünü söyler. Bu aşamada tartışma yapılmaz ancak anlamaya yönelik sorular sorulur. Herkes, olabildiğince birinci tekil kullanarak söz alır ve herkesin eşit konuşma zamanına sahip olmasına dikkat eder. Ötekiler dinlemeye ve anlamaya yoğunlaşır.
BEYİN FIRTINASI:

Olası çözüm önerileri sunulur. Her şey mümkündür. Fantezi ve
yaratıcılık sınırlandırılmadan her şey kaydedilir.
ÖNERİLERİN BAŞLIKLAR ALTINDA TOPLANMASI VE DEĞERLENDİRİLMESİ:

Öneriler başlıklar altında toplanır ve tekrar okunur. Her öneri avantajları ve dezavantajlarına göre değerlendirilir. Bu aşamada, çeşitli olanakların yarıştırılması değil ortaklıkların ve kısmi ayrışmaların tespit edilmesi önemlidir.
KONSENSÜS ÖNERİSİNİN ÜRETİLMESİ:

Bu aşamada bir konsensüs önerisi formüle edilir. Çoğu zaman tercihlerin hangi çözüme yönelik olduğu çabuk belli olur.
DEĞERLENDİRME TURU:

Herkes konsensüs basamaklarına dayanarak formüle edilen öneriye dair fikrini söyler. Bir konsensüsün mevcut olup olmadığına bakılır. Eğer konsensüs sağlanmışsa 8. maddeden devam edilir. Yok eğer bir konsensüse varılamamışsa 4. maddeye geri dönülür. Bu durumda bir mola vermek ve belki de izleyen süreç için yeni bir terminoloji belirlemek önemlidir.
KONSENSÜSÜN UYGULAMAYA KONMASI:

Varılan sonuç bir kez daha ifade edilir ve itirazı olup olmadığı sorulur. İtiraz varsa çözümlenmeye çalışılır. Yoksa sorumluluklar üstlenilir ve kimin, neyi, nasıl, nerede ve ne zaman yapacağı belirlenir.
ÇÖZÜMÜN GÖZDEN GEÇİRİLMESİ:

Belirlenmiş bir zamandan sonra çözüm tekrar gözden geçirilir. Neler gerçekleştirildi, ne gibi sorunlar ortaya çıkıyor, yeni bir eylem ve karar alma gereksinimi var mı?

KONSENSÜS PROSEDÜRÜNDE ROLLER

OLUŞTURUCU
Tartışmanın konu içinde kalmasına ve aşağıdaki kurallara uyulmasına dikkat eder.
Herkesin söz almasını ve kimsenin sözünün kesilmemesini sağlar.
Çözüm önerilerini toparlamaya veya ayrıştırmaya çalışır.
Kendi görüşlerini rolünden ayrı tutmalıdır.
GÖZLEMCİ
Grup içindeki atmosfere dikkat eder ve yorgunluk, hırçınlık, fazla yoğunluk gibi durumlar ortaya çıktığında uzlaştırıcı müdahalede bulunur.
Tek tek kişilerin duygularının üzerinden geçilmemesini sağlar.
ZAMAN AYARLAYICI
Tartışılacak konu için önceden belirlenmiş olan sürenin aşılmamasına özen gösterir ve gerekirse grubu uyarır. Belirlenen süre içinde bir çözüm bulunmasına dikkat eder.
YAZICI
Çözüm önerilerini ve kararları not eder.
Karar için önemli olabilecek noktaları duvar gazetesine yazar.
Uygulama ile ilgili sorumluların belirlenmesini sağlar.
Uygulamanın hayata geçirilmesi için bir zaman belirler.

KONSENSUS ÇEŞİTLERİ
Aşağıdaki konsensus basamakları karar alma sürecinden önce açıklanır. Katılanlar süreci kolaylaştıran ve sürecin başarılı olmasına katkıda bulunan tavırlara dair çeşitli olanakları bilmelidirler.
BİRİNCİ SINIF KONSENSUS
“Çözüm önerisini onaylıyorum”
Herkes bu yönde tavır aldığında, koşulsuz olarak hemfikir olunmuştur, varılan çözümde herkesin ihtiyaçları dikkate alınmıştır. Çoğunlukla sorun bir bütün değil de tek tek parçalarıyla ele alındığı zaman bu mümkündür.
KOŞULLU KONSENSUS
“Ciddi endişelerim var ama çözüm önerisini onaylıyorum”
Bu durumda varılan en uygun çözüm olmamakla birlikte, kişinin ihtiyaçlarına ve çıkarlarına doğrudan aykırı değildir. Varılan karar kişinin uyması mümkündür. Varolan endişeler gerekirse sonra gündeme gelebilir. Bu çözüm, bir grubun eyleme gücünün olmamasından yeğdir.
VETO
“Bu karar benim temel görüşlerime aykırı, yaşama geçirilmemelidir”
Bu durumda bir konsensüs sağlanamamıştır ve karar alınamaz. Grup bloke edilmiştir. Bir birey, vetosuyla grup üzerinde büyük bir güce erişir. Bu nedenle vetoyu kullanırken dikkatli ve sorumlu davranmak gerekir.
GRUPTAN AYRILMAK
“Temel endişelerim grup tarafından kabul edilmedi. Gruptan ayrılıyorum.”
Herkesin onaylayabileceği bir çözüm bulunamamış ve konsensüs prosedürü başarısız olmuştur.
KENARDA DURMAK
“Kararı onaylamıyorum ama bloke etmek de istemiyorum.”
Burada bir kişi kendisini dışarıda tutar ama gruptan ayrılmaz. Onaylamadı için söz konusu eyleme katılmaz. Yine de grubun üyesi olarak kalır. Ancak bu durumda da konsensus sağlanamamıştır. Çünkü belli bir süre de olsa bir kişi gruba dahil değildir.